In Frankrijk is het de gewoonte om paddenstoelen
te eten en dan het liefst paddenstoelen
die mensen zelf hebben verzameld
in de bossen. In het najaar is het bij
ons dan ook druk in het bos. Waar ik normaal
gesproken eigenlijk nooit iemand
tegenkom tijdens mijn wandelingen met de
honden, ontmoet ik dan ineens veel mensen.
Gewapend met plastic zakjes waarin
vaak al vele paddenstoelen zitten. Vaak
laten de zoekers trots hun verzameling
zien en ik krijg er ook uitleg bij waarop ik
moet letten: de verschillen tussen eetbaar,
niet eetbaar en giftig zijn soms maar klein.
Liefhebbers kunnen eindeloos over de
kwaliteit van de zwammen praten.
Eekhoorntjesbrood en cantharellen worden
het meest gezocht. Ik ken ze wel,
maar begin er niet aan, want ik wil niet het
risico lopen om een fatale vergissing te
maken. Gelukkig kan er gemakkelijk hulp
ingeroepen worden, omdat iedere apotheker
voor je bepalen kan of de paddenstoelen
die je verzameld hebt, eetbaar
zijn. In de etalages bij de apothekers zie je
regelmatig borden staan met daarop alle
paddenstoelen driedimensionaal afgebeeld.
Er is een bord met eetbare paddenstoelen,
een bord met niet-eetbare paddenstoelen
en een met giftige exemplaren.
Er zijn veel soorten te vinden in het bos.
Zo ontdekte ik heel mooie exemplaren die
op boomstammen groeiden. Deze zwammen
vind je het hele jaar door. Nader onderzoek
leerde mij dat deze zwammen
niet zacht waren, maar juist erg hard. Als
je er op tikt klinkt het als hout, dat moest
nog verder onderzocht worden. Ik ontdekte
dat het ging om de zogenaamde tonderzwam.
De tonderzwam (ook wel tondelzwam genoemd)
groeit op dood hout of half dode
bomen. Hij komt vooral voor op beuk en
berk, breekt de houtstoffen in de boom af
en bouwt die weer in zijn eigen vruchtlichaam
op. Vandaar dat hij er zo houtig
uitziet. In Nederland werden de bossen tot
voor kort keurig opgeruimd, waardoor de
tonderzwam in Nederland weinig
voorkwam. Door de nieuwe manier van
bosonderhoud, waarbij er vaker dode bomen
blijven staan of liggen, krijgt de tonderzwam
weer meer kansen om te
groeien. Het blijkt dat deze zwam in
Nederland sterk in aantal is toegenomen.
Tonder of tondel betekent licht ontvlambare
stof. Vroeger werd deze paddenstoel
gebruikt als vuurmaker. De tonderzwam
werd daarvoor al in de prehistorie gebruikt.
Zo had Ötzi, de 5300 jaar oude man die in
1991 uit een Italiaanse gletsjer tevoorschijn
kwam, precies die paddenstoel bij
zich. In de prehistorie konden mensen al
met een vuursteen vonken slaan en de
tonder laten ontbranden. Later hanteerden
gebruikers andere technieken. De middelste
laag werd verwijderd en werd meerdere
malen gekookt en uiteindelijk gedoopt in
salpeter of zwavel. De tondel ging vervolgens
in een metalen doos, de tondeldoos.
Deze werden vooral in Engeland en Nederland
gemaakt en van daaruit geëxporteerd
over heel Europa. Rond het jaar
1600 kwamen er allerlei verschillende
soorten tondeldozen in zwang. Pas rond
1850 maakten lucifers hun entree.
Er wordt zelfs een medicinale werking aan
de tonderzwam toegeschreven. Rond 400
voor Christus vermeldde Hippocrates al de
medicinale eigenschappen van deze
zwam. Het zou een ontstekingsremmende
en bloedstelpende werking hebben. De
tonderzwam werd vroeger gebruikt bij de
behandeling van tuberculose. Deze zwam
zou het nachtelijk zweten verminderen, dat
veroorzaakt wordt door deze ziekte. In
India werd het gebruikt als laxeermiddel
en in Canada als middel tegen artritis. In
China is de tonderzwam bekend als middel
tegen slaapproblemen, hartklachten,
uiteenlopende vormen van kanker en
impotentie. In augustus van dit jaar hield
de politie in de Veluwse bossen vele Aziaten
aan die tondelzwammen verzamelden.
Er bleken honderden van de bomen gehakt,
gezaagd en gebroken te zijn.
Met de toename van de tonderzwammen
in Nederland ontdekten onderzoekers vele
nieuwe insectensoorten, zwam-etende
insecten en hun natuurlijke vijanden. Van
het zwamplatkopwespje waarvan er in
1907 nog maar zes in Nederland waren,
werden er honderden gevonden. Ook verschillende
nieuwe kevers en wespen kwamen
aan het licht en de vondst van deze
insecten is vermoedelijk te danken aan de
toename van het aantal tonderzwammen.
Paddenstoelen, eigenlijk toch wel erg
interessant! Waarschijnlijk is er over de
paddenstoelen die in de herfst in de
bossen te vinden zijn, ook heel veel
informatie te vinden. In ieder geval kan ik
de mensen die ik in het bos tegenkom nu
ook aanvullende informatie geven over
een zwam, ik kan ook zwammen over
paddenstoelen. Ik vrees alleen dat ze
hierin helemaal niet geïnteresseerd zijn,
want onder de vele eigenschappen die ik
ontdekte van de tonderzwam vond ik niet
dat deze eetbaar was en dat is voor de
Fransen toch het belangrijkste.